دانش بومیِ ساخت و بهره‌برداری از سازه تاریخی آبی بُرکه در جزیره قشم

سازوکار بهره‌برداری از منابع آب و دانش‌بومی شکل‌گرفته پیرامون آن از عناصر محوری جوامع محلی است که ترکیب قابل‌توجهی از پیوند همگرای زیست انسانی با طبیعت را به نمایش می‌گذارد. در عمل غایت این همگرایی، برآورده ساختن نیازهای انسان با ادراک دقیق محدودیت‌ها است که البته در این روند سپهری از معناها و نمادها شکل می‌گیرد. بُرکه به‌عنوان یک سازهی تاریخی آبی در عین مشابهت با سایر سازه‌های سنتی آبی در دیگر نواحی ایران خصوصاً فلات مرکزی، به دلیل واقع شدن در محیط جزیره وسیع قشم، طیفی از ویژگی‌ها را نیز به همراه دارد که برخاسته از محدودیت‌های جغرافیایی و فرهنگ آن منطقه است. در مقاله پیش رو با درنظر گرفتن این ضرورت و با تکیه بر روش مردم‌نگاری واقع‌گرا، 18 منطقه شهری و روستایی در جزیره قشم به‌عنوان میدان پژوهش انتخاب گردید و پس از مصاحبه (مصاحبه عمیق و گروه متمرکز کانونی) با 86 نفر از خبرگان و اطلاع‌رسان‌ها بومی، مشاهده مشارکتی و بررسی سایر اسناد و منابع مرتبط، داده‌های مرتبط جمع‌آوری و سپس تحلیل شد. درنهایت اقدام به ارائه توصیف ضخیمی از دانش بومی مربوط به ساخت، نگهداری و بهره‌برداری برکه و نظام کارکردی و آئینی و ارزش‌های مرتبط با آن شد. در زمینه‌ی ساخت سازه ها، بهره‌گیری از رویکرد خردمندانه استحصال آب باران با مکان‌یابی مناسب جهت استحصال آب با کیفیت، انتقال به حوضچه رسوبگیر، افزایش کیفیت آب در حوضچه رسوبگیر و انتقال آب به مخزن سرپوشیده؛ در زمینه فنون نگه‌داری برکه‌ها، همبستگی مستمر جماعت‌های محلی از رهگذر آدابی ظریف؛ و در زمینه بهره برداری خردمندانه، مدبرانه و قناعت‌آمیز آب برکه با اولویت‌بندی محتاطانه نحوه مصرف آن، جانمایه این دانش بومی است.